आभारप्रदर्शन (Gratitude) आणि त्याचे मानसिक आरोग्यावर होणारे फायदे: मन सकारात्मक ठेवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग

सूचना: हा लेख फक्त माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही आरोग्य समस्येसाठी प्रथम आपल्या चिकित्सकाशी सल्लामसलत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे

आपण किती वेळा थांबून आपल्या आयुष्यातील चांगल्या गोष्टींसाठी आभार मानतो? हल्लीच्या धावपळीच्या जगात आपल्याकडे असलेल्या सुखद गोष्टींकडे लक्ष देण्यापेक्षा काय कमी आहे यावर जास्त भर दिला जातो. पण प्रत्यक्षात, कृतज्ञता किंवा आभारप्रदर्शन ही मानसिक आरोग्यासाठी सर्वोत्तम औषधांपैकी एक आहे. विविध संशोधनांनुसार, नियमित आभारप्रदर्शन करणाऱ्या लोकांचे मानसिक आरोग्य उत्तम राहते, त्यांना तणाव कमी जाणवतो, आत्मविश्वास वाढतो आणि नातेसंबंध अधिक मजबूत होतात.

कृतज्ञतेचा मेंदूवर आणि मानसिक आरोग्यावर प्रभाव

जेव्हा आपण कोणत्याही गोष्टीबद्दल मनापासून आभार मानतो, तेव्हा आपल्या मेंदूमध्ये डोपामाइन आणि सेरोटोनिन या आनंद निर्माण करणाऱ्या न्यूरोट्रांसमिटर्सची निर्मिती वाढते. यामुळे तणाव, चिंता आणि नैराश्य कमी होऊन सकारात्मक ऊर्जा वाढते. संशोधन असेही सांगते की कृतज्ञता व्यक्त करणाऱ्या लोकांचे झोपेचे चक्र सुधारते, मेंदू अधिक क्रियाशील राहतो आणि दीर्घकालीन मानसिक स्थिरता टिकून राहते.

आभारप्रदर्शनाचे मानसिक आरोग्यावर होणारे ५ महत्त्वाचे फायदे

१. तणाव आणि चिंता कमी होणे

कृतज्ञता व्यक्त केल्याने आपण आपल्या जीवनातील चांगल्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करतो. यामुळे तणाव आणि चिंता निर्माण करणाऱ्या नकारात्मक विचारांना कमी जागा मिळते. दिवसातून काही मिनिटे जरी आपण आभार मानले तरी Cortisol (तणाव निर्माण करणारे हार्मोन) ची पातळी कमी होते.

२. नकारात्मक विचारांवर नियंत्रण मिळवणे

जेव्हा आपण आपल्याकडे असलेल्या चांगल्या गोष्टींची यादी करतो, तेव्हा “माझ्याकडे काय नाही” या विचारांऐवजी “माझ्याकडे किती काही आहे” हे लक्षात येते. यामुळे निराशेच्या भावनांवर नियंत्रण मिळवता येते आणि जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टिकोनातून पाहता येते.

३. आत्मविश्वास आणि आनंद वाढणे

कृतज्ञता व्यक्त करणारे लोक त्यांच्या क्षमतांवर अधिक विश्वास ठेवतात. त्यांना स्वतःबद्दल आणि त्यांच्या उपलब्ध्यांबद्दल अभिमान वाटतो. यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि आनंदाची पातळीही उंचावते.

४. चांगली झोप आणि मानसिक शांतता मिळणे

झोपण्याच्या आधी जर आपण दिवसभरातील तीन चांगल्या गोष्टींसाठी आभार मानले, तर झोप अधिक शांत आणि आरामदायक होते. मेंदूमध्ये सकारात्मक विचार सक्रिय राहतात, ज्यामुळे तणावग्रस्त स्वप्नं आणि अस्वस्थता कमी होते.

५. नातेसंबंध सुधारण्यास मदत

कृतज्ञता ही नात्यांमध्ये प्रेम आणि विश्वास निर्माण करणारी ताकद आहे. जर आपण आपल्या कुटुंबीयांना, मित्रांना किंवा सहकाऱ्यांना वेळोवेळी त्यांच्यासाठी आभार मानले, तर त्यांच्याशी नातेसंबंध अधिक मजबूत होतात. यामुळे सामाजिक आरोग्य सुधारते आणि एकटेपणाची भावना कमी होते.

दैनंदिन जीवनात आभारप्रदर्शन कसे आत्मसात करावे?

१. दररोज तीन गोष्टींसाठी आभार व्यक्त करा: रात्री झोपण्याआधी दिवसातील तीन चांगल्या गोष्टींची यादी करा.
२. कृतज्ञता डायरी लिहा: दररोज तुम्ही कोणत्या गोष्टींसाठी कृतज्ञ आहात हे लिहून ठेवा.
३. लोकांशी थेट आभार व्यक्त करा: कुटुंब, मित्र, सहकारी यांच्यासाठी वेळ काढून त्यांचे आभार माना.
४. निसर्ग आणि आयुष्याचा आदर करा: सुर्योदय, पक्ष्यांचे गाणे, निरोगी शरीर – यांसारख्या छोट्या गोष्टींसाठीही कृतज्ञ रहा.
५. स्वतःला धन्यवाद द्या: तुमच्या मेहनतीसाठी, संघर्षासाठी आणि स्वतःच्या वाढीसाठी स्वतःलाही आभार म्हणा.

कृतज्ञतेचा सराव आणि मानसिक आरोग्यातील सुधारणा

कृतज्ञता ही फक्त एक भावना नसून, ती एक मानसिक व्यायाम आहे जो जितका जास्त केला जातो तितका अधिक प्रभावी ठरतो. नियमित आभारप्रदर्शन केल्याने मानसिक स्वास्थ्य सुधारते, आत्मविश्वास वाढतो आणि नकारात्मक विचारांवर नियंत्रण मिळवता येते. म्हणूनच, दिवसाची सुरुवात आणि शेवट “धन्यवाद” या एका सकारात्मक शब्दाने करा आणि तुमच्या मनाला कायमस्वरूपी शांतता, आनंद आणि समतोल मिळवा!