कानातील बधिरता: प्रारंभिक लक्षणे, कारणे आणि उपाय

सूचना: हा लेख फक्त माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही आरोग्य समस्येसाठी प्रथम आपल्या चिकित्सकाशी सल्लामसलत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे

कानातील बधिरता कशामुळे होते? श्रवणशक्ती कमी होण्याची कारणे, लक्षणे आणि टाळण्यासाठी प्रभावी उपाय जाणून घ्या.

कानातील बधिरता म्हणजे श्रवणशक्ती हळूहळू किंवा अचानक कमी होणे. ही समस्या कोणत्याही वयातील लोकांना होऊ शकते आणि तिच्या अनेक कारणांचा समावेश आहे, जसे की वारंवार मोठ्या आवाजाला सामोरे जाणे, वयपरत्वे श्रवणशक्ती कमी होणे, कानात इन्फेक्शन होणे, न्यूरोलॉजिकल समस्या किंवा काही विशिष्ट औषधांचा दुष्परिणाम. काही लोकांमध्ये ती जन्मतः असते, तर काहींना ती वृद्धावस्थेमुळे किंवा बाह्य कारणांमुळे विकसित होते. संशोधनानुसार, ६० वर्षांवरील २५% लोकांमध्ये काही प्रमाणात श्रवणशक्ती कमी झालेली दिसते, तर मोठ्या आवाजाच्या सतत संपर्कात असलेल्या लोकांमध्ये ही समस्या तरुण वयातच उद्भवते.

बधिरतेची मुख्य कारणे:

✔ १. वयपरत्वे श्रवणशक्ती कमी होणे (Presbycusis) – वृद्धावस्थेमुळे श्रवणसंवेदनशील पेशींची झीज होऊन आवाज ऐकण्याची क्षमता हळूहळू कमी होते.
✔ २. आवाजाचा दीर्घकालीन संपर्क (Noise-Induced Hearing Loss) – सतत मोठ्या आवाजाच्या संपर्कात राहिल्यास श्रवणेंद्रियांची हानी होते. हे हेडफोन्स, मोठ्या आवाजात संगीत, फॅक्टरीतील मशीनरी किंवा ट्रॅफिकमुळे होऊ शकते.
✔ ३. कानातील संसर्ग आणि मळ जमा होणे – कानात मळ साचल्यामुळे किंवा बॅक्टेरियल-व्हायरल संसर्ग झाल्यास ऐकण्याची क्षमता काही काळासाठी किंवा कायमची कमी होऊ शकते.
✔ ४. ऑटोइम्यून आणि न्यूरोलॉजिकल विकार – काही आजार, जसे की मल्टिपल स्क्लेरोसिस, मेंदूशी संबंधित समस्या किंवा ऑटोइम्यून डिसऑर्डरमुळे श्रवणशक्तीवर परिणाम होऊ शकतो.
✔ ५. ओटोटॉक्सिक औषधे – काही अँटीबायोटिक्स, कीमोथेरपी औषधे आणि वेदनाशामक औषधांचा जास्त वापर केल्याने कानाच्या पेशींवर परिणाम होतो.
✔ ६. अनुवंशिकता आणि जन्मजात दोष – काही लोकांना श्रवणशक्ती कमी होण्याची आनुवंशिक प्रवृत्ती असते, जी आयुष्याच्या विशिष्ट टप्प्यावर दिसून येऊ शकते.
✔ ७. मेंदूतील ट्युमर किंवा इतर वैद्यकीय स्थिती – Acoustic Neuroma नावाचा ट्युमर कानाच्या नसांवर दडपण आणल्यास श्रवणशक्ती कमी होते.

प्रारंभिक लक्षणे:

✔ सामान्य संभाषण समजण्यात अडचण येणे
✔ मोठ्या आवाजात बोलणे आणि इतरांकडून वारंवार वाक्ये पुन्हा सांगण्याची विनंती करणे
✔ फोनवरील संभाषण अडखळणे किंवा अस्पष्ट वाटणे
✔ कानात गुंजन (Tinnitus) किंवा विचित्र आवाज येणे
✔ गर्दीत किंवा पार्श्वभूमीच्या आवाजात संभाषण समजण्यात त्रास होणे

कानातील बधिरता रोखण्यासाठी प्रभावी उपाय:

✔ १. कानांचे संरक्षण करा – मोठ्या आवाजात संगीत ऐकताना हेडफोन्सचा आवाज ६०% पेक्षा जास्त ठेवू नका आणि आवाज मर्यादा (डेसिबल) लक्षात घ्या.
✔ २. कानाच्या स्वच्छतेकडे लक्ष द्या – कानात मळ जमा होऊ नये म्हणून नियमित स्वच्छता करा, परंतु कापसाच्या काड्या (cotton swabs) वापरणे टाळा, कारण यामुळे मळ आत ढकलला जातो.
✔ ३. ENT तज्ज्ञांकडून तपासणी करा – जर श्रवणशक्तीत बदल जाणवत असेल, तर ENT तज्ज्ञांकडून नियमित श्रवण चाचणी करून घ्या.
✔ ४. संतुलित आहार घ्या – कानांचे आरोग्य टिकवण्यासाठी व्हिटॅमिन B12, फॉलिक अॅसिड आणि ओमेगा-३ युक्त आहार उपयुक्त ठरतो.
✔ ५. कानाचे संक्रमण वेळीच उपचार करा – कानात वेदना, दडपण किंवा पाणी साचल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
✔ ६. योग्य उपचार घ्या – श्रवणशक्ती मोठ्या प्रमाणात कमी झाल्यास हिअरिंग एड, कोक्लिअर इंप्लांट किंवा इतर वैद्यकीय उपचारांचा विचार करा.

निष्कर्ष:

कानातील बधिरता ही अनेक कारणांमुळे होऊ शकते आणि वेळीच लक्ष न दिल्यास ती कायमची होऊ शकते. त्यामुळे कानांचे संरक्षण करणे, मोठ्या आवाजात संगीत ऐकण्याचे प्रमाण कमी करणे, नियमित कानांची स्वच्छता आणि तपासणी करणे हे आवश्यक आहे. प्रत्येक वयोगटातील लोकांनी श्रवणशक्तीची काळजी घेतली पाहिजे, कारण कानाचे आरोग्य एकदा बिघडल्यास ते सुधारणे कठीण असते.