ऑडिओ उपकरणांचा कानांच्या आरोग्यावर होणारा परिणाम: विज्ञान काय सांगते?

सूचना: हा लेख फक्त माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही आरोग्य समस्येसाठी प्रथम आपल्या चिकित्सकाशी सल्लामसलत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे

हेडफोन्स, इयरफोन्स आणि लाउडस्पीकर्सचा अतिरेकी वापर श्रवणशक्तीसाठी घातक ठरू शकतो. कानांचे आरोग्य राखण्यासाठी योग्य सवयी आणि खबरदारी जाणून घ्या.

आजच्या डिजिटल युगात हेडफोन्स, इयरफोन्स, ब्लूटूथ स्पीकर्स आणि लाउडस्पीकर्स यांसारख्या ऑडिओ उपकरणांचा वापर मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे. बराच वेळ संगीत ऐकणे, गेम खेळणे, व्हिडिओ पाहणे किंवा फोन कॉल्ससाठी इयरफोन्स वापरणे हे आता नित्याचे झाले आहे. परंतु दीर्घकाळ मोठ्या आवाजात ऑडिओ उपकरणांचा वापर केल्यास श्रवणशक्ती कमी होणे, कानात सतत गुंजन (टिनिटस), श्रवणसंवेदनाक्षमता कमी होणे आणि कानातील पेशींवर ताण पडणे अशा गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. विज्ञानाने यावर विविध संशोधन केले असून त्यानुसार ८५ डेसिबलपेक्षा जास्त आवाजात सतत ८ तासांपेक्षा जास्त वेळ संगीत ऐकल्यास श्रवणशक्तीला धोका निर्माण होतो.

ऑडिओ उपकरणांचा कानांवर होणारा नकारात्मक परिणाम:

✔ १. श्रवणशक्ती कमी होण्याचा धोका (Noise-Induced Hearing Loss – NIHL)

मोठ्या आवाजात सतत इयरफोन्स किंवा हेडफोन्स वापरल्याने श्रवणसंवेदनाक्षम पेशी नष्ट होतात, ज्यामुळे हळूहळू श्रवणशक्ती कमी होते. विशेषतः ९० डेसिबलपेक्षा जास्त आवाजात नियमितपणे संगीत ऐकल्यास हा धोका वाढतो.

✔ २. टिनिटस (Tinnitus) – कानात गुंजन किंवा सतत आवाज येणे

अतिशय मोठ्या आवाजाच्या संपर्कात राहिल्यास कानात सतत आवाज येण्याची समस्या (टिनिटस) निर्माण होऊ शकते. ही समस्या बरीच वर्षे राहू शकते आणि मानसिक तणाव, झोपेच्या समस्या यास कारणीभूत ठरते.

✔ ३. कानात दडपण जाणवणे आणि जडसर वाटणे

सतत मोठ्या आवाजात ऑडिओ ऐकल्यास कानांमध्ये दडपण जाणवते आणि आवाज स्पष्ट ऐकण्यासाठी अधिक कष्ट घ्यावे लागतात. यामुळे श्रवणेंद्रियांचे ताणतणाव वाढतो.

✔ ४. मेंदूवर आणि मानसिक आरोग्यावर परिणाम

अतिशय तीव्र आणि मोठ्या आवाजात संगीत ऐकल्यास मेंदूवरील ताण वाढतो. दीर्घकाळ अशा सवयीमुळे डोकेदुखी, चिडचिड, एकाग्रतेचा अभाव आणि मानसिक थकवा जाणवतो.

✔ ५. मधुमेह व हृदयविकार असलेल्या लोकांसाठी जास्त धोका

संशोधनानुसार, मधुमेह आणि हृदयविकार असलेल्या लोकांमध्ये मोठ्या आवाजात सतत संगीत ऐकल्याने श्रवणशक्ती अधिक वेगाने कमी होऊ शकते. कारण यामुळे रक्ताभिसरणावर परिणाम होतो आणि श्रवणेंद्रियांचे कार्य मंदावते.

कानांचे आरोग्य राखण्यासाठी प्रभावी उपाय:

✔ १. ६०/६० नियम पाळा – हेडफोन्स किंवा इयरफोन्स वापरताना ६०% पेक्षा जास्त आवाज ठेऊ नका आणि ६० मिनिटांपेक्षा जास्त वेळ ऐकू नका.
✔ २. नॉईज-कॅन्सलिंग हेडफोन्स वापरा – बाहेरील गोंगाट कमी करण्यासाठी नॉईज-कॅन्सलिंग हेडफोन्स वापरल्यास आवाज वाढवण्याची गरज राहत नाही.
✔ ३. लाउडस्पीकर्सवर आवाज मध्यम ठेवा – घरात किंवा गाडीत मोठ्या आवाजात संगीत ऐकणे टाळा, कारण याचा परिणाम फक्त आपल्याच नव्हे, तर इतरांच्या कानांवरही होतो.
✔ ४. कानांना नियमित विश्रांती द्या – दिवसातून काही वेळ शांत ठिकाणी काढल्याने श्रवणेंद्रियांना आराम मिळतो आणि कानांवरील ताण कमी होतो.
✔ ५. नियमित श्रवण तपासणी करा – जर तुम्हाला सतत कानात आवाज येत असेल, श्रवणशक्ती कमी झाली असेल किंवा कानात दडपण जाणवत असेल, तर ENT तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.

निष्कर्ष:

ऑडिओ उपकरणांचा अतिरेकी आणि चुकीच्या पद्धतीने वापर केल्यास कानाच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. मोठ्या आवाजात आणि दीर्घकाळ संगीत ऐकल्यास श्रवणशक्ती कमी होण्याचा धोका वाढतो. त्यामुळे योग्य सवयी अंगीकारणे, ६०/६० नियम पाळणे, नॉईज-कॅन्सलिंग हेडफोन्स वापरणे आणि वेळोवेळी कानांची तपासणी करणे हे आवश्यक आहे.