लहान वयात पाठीच्या मणक्याचे विकार: मोबाईल आणि बॅगमुळे होणाऱ्या समस्या
मोबाईल व जड बॅगमुळे लहान मुलांमध्ये पाठीचे विकार वाढत आहेत. वेळेत खबरदारी घेतल्यास गंभीर त्रास टाळता येतो. पालकांनी काय करावं?
सूचना: हा लेख फक्त माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही आरोग्य समस्येसाठी प्रथम आपल्या चिकित्सकाशी सल्लामसलत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे
मोबाईलच्या वापरामुळे होणारे पाठीचे विकार – एक वाढतं संकट
आजच्या डिजिटल युगात लहान वयातच मुलांच्या हातात स्मार्टफोन दिला जातो. अभ्यासाचे माध्यम, ऑनलाईन क्लासेस, गेम्स, मनोरंजन आणि शांत बसवण्याचं साधन म्हणून मोबाईलचा वापर सुरुवातीला सोयीचा वाटतो. मात्र, याचे परिणाम त्यांच्या शरीररचनेवर गंभीरपणे दिसू लागले आहेत. विशेषतः जेव्हा मुलं दीर्घकाळ मोबाईलकडे झुकून बसतात, तेव्हा त्यांच्या मानेला, खांद्यांना आणि मणक्याला प्रचंड ताण सहन करावा लागतो. ही स्थिती पुढे जाऊन ‘टेक नेक सिंड्रोम’ म्हणून ओळखली जाते – यामध्ये सतत मान झुकलेली असल्यामुळे मणक्याच्या वरील भागावर जास्त भार पडतो.
मानवी मणक्याची रचना नैसर्गिकपणे S-आकाराची असते, जी शरीराचे वजन संतुलितपणे पेलते. पण जेव्हा मूल दीर्घकाळ मोबाईलकडे वाकून बसतं, तेव्हा ही रचना हळूहळू बदलू लागते. मानेच्या मणक्यांमध्ये दाब वाढतो, मसल्स टाइट होतात, आणि ताण निर्माण होतो. परिणामी मुलांमध्ये केवळ मानदुखीच नाही, तर खांद्यांची जडपणा, डोकं हलकं होणे, सतत थकवा जाणवणे, पाठदुखी, आणि अचूक पोस्चर बिघडणे अशी अनेक समस्या उद्भवतात.
असे दिसून आले आहे की, प्रत्येक इंच मान झुकवली की मणक्यावर सुमारे 5 ते 6 किलोपर्यंत अतिरिक्त ताण येतो. त्यामुळे जर मूल 4-5 इंचांनी झुकून मोबाईल पाहत असेल, तर त्याच्या मणक्यावर 25-30 किलो भार असतो — हा भार लहान मुलांच्या शरीरासाठी अत्यंत हानिकारक आहे. ही सवय लहानपणापासून अंगवळणी पडल्यास, भविष्यात मणक्याच्या हाडांची वाढ चुकीच्या दिशेने होऊ शकते, जे वयाच्या दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दशकात गंभीर स्पोंडिलोसिस किंवा स्लिप डिस्कसारख्या आजारांचं कारण ठरू शकतं.
तसेच, सतत झुकलेल्या अवस्थेमुळे मुलांची एकूण शरीरिक रचना, त्यांचा आत्मविश्वास आणि सामाजिक वावरण्याची शैलीही बिघडते. एक झुकलेली मान आणि वाकलेली पाठ ही केवळ आरोग्याची समस्या नसून ती व्यक्तिमत्त्वाला गालबोट लावणारी बाब आहे.
शालेय बॅगमुळे होणारा ताण – वाढत्या जबाबदारीचं आरोग्यावरचं ओझं
आपल्या देशातील शालेय शिक्षणपद्धतीमध्ये ज्ञानाबरोबरच मुलांच्या खांद्यावर वजनाची एक अजाणी जबाबदारी टाकली जाते — ती म्हणजे जड शालेय बॅग. आजच्या स्पर्धात्मक शिक्षणव्यवस्थेमुळे मुलांच्या दप्तरात पुस्तकं, वह्या, नोट्स, डायरी, टीफिन, पाण्याची बाटली, आणि इतर वस्तूंचं एवढं प्रमाण असतं की ते बॅगचं वजन त्यांच्या शरीरवजनाच्या १५% पेक्षाही अधिक होतं. ही मर्यादा ओलांडली की, ते केवळ शारीरिक त्रासाचं नव्हे, तर दीर्घकालीन मणक्याच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम करणाऱ्या समस्येचं रूप धारण करतं.
लहान मुलांची हाडं अजून वाढीच्या प्रक्रियेत असतात — ती लवचिक असली तरी फार लवकर दाब आणि ताण सहन करत नाहीत. जेव्हा मूल जड बॅग एकाच खांद्यावर अडकवतो, बॅगची दोरी फार लांब असते किंवा ती पाठीलगत न ठेवता मागे लटकवतो, तेव्हा संपूर्ण वजन मणक्याच्या एका बाजूला झुकतं. यामुळे पाठीचा मणका तिरका वळण्याची प्रक्रिया सुरू होते, आणि मुलांचं पोस्चर बिघडतं. काही वेळात खांदे पुढे झुकलेले दिसतात, पाठ वाकते, आणि शरीरात असममित वाढ होते.
बऱ्याच वेळा पालक हे लक्षातच घेत नाहीत की त्यांचं मूल सकाळीपासून संध्याकाळपर्यंत शाळा, ट्युशन, आणि प्रवासामध्ये ही बॅग पाठीवर घेऊन फिरत असतं. हे बॅगवजन फक्त फिजिकल स्ट्रेसच नव्हे, तर मानसिक थकव्यासुद्धा कारणीभूत ठरतं. अशा सततच्या ताणामुळे मुलांना पाठदुखी, मानेत कडकपणा, खांद्यात जडपणा, आणि पाठीच्या हाडांची झीज लवकर सुरू होणे यासारख्या समस्या निर्माण होतात. काही वेळा ही झीज इतकी वाढते की, मुलांना वयाच्या १२-१३व्या वर्षीच स्पोंडिलायटीस, स्लिप डिस्क किंवा लंबर पेनसारखे त्रास होऊ लागतात.
या सगळ्याचा परिणाम फक्त शारीरिक नव्हे, तर मुलांच्या एकूण भावनिक आरोग्यावरही होतो. सतत त्रास होणे, खेळात रस न वाटणे, चिडचिड, आणि आत्मविश्वासाची घट याचा थेट संबंध असतो. म्हणूनच, शालेय बॅग ही केवळ शिकवणुकीचं साधन नसून, ती योग्य पद्धतीनं वापरणं हे मूल आणि पालक दोघांचंही कर्तव्य आहे.
सरकारी धोरणांप्रमाणे मुलांच्या बॅगचं वजन त्यांच्या वजनाच्या १०% पेक्षा अधिक नसावं, आणि शाळांनीही पुस्तकं शाळेतच ठेवण्याची सोय, डिजिटल नोट्सचा वापर आणि बॅग फ्री डेज यासारखे उपक्रम राबवले पाहिजेत. पालकांनी मुलांची बॅग हलकी, रुंद पट्ट्यांची, आणि पाठीला लागून बसणारी निवडावी. बॅगचे दोन्ही पट्टे वापरणं, ती छातीच्या वरच्या भागात येईल अशा उंचीवर ठेवल्यास ताण कमी होतो.
थोडक्यात, मुलांच्या ज्ञानाचा भार त्याच्या पाठीच्या आरोग्याच्या किंमतीवर नकोच. ज्ञानाचं दप्तर जर जबाबदारीने पेलायचं असेल, तर त्या ओझ्याचं वजन मोजून, समजून आणि सजगपणे कमी केलं पाहिजे.
मानसिक व सामाजिक परिणाम – वेदनांच्या आड लपलेलं बालपण
जेव्हा एखादं मूल सतत शारीरिक वेदनांमध्ये राहतं – मान दुखते, पाठ सतत ताणलेली असते, बॅगचं वजन पेलायचं असतं, आणि मोबाईलकडे झुकून राहण्याने अंगात थकवा असतो – तेव्हा ही वेदना केवळ शरीरापुरती मर्यादित राहत नाही, तर हळूहळू तिचं सावट मुलाच्या मनावर आणि स्वभावावरदेखील पडू लागतं. अस्वस्थ शरीरात आरोग्यवान मन नांदू शकत नाही. सततच्या वेदनांमुळे मुलं चिडचिडी, रागीट, अंतर्मुख, आणि आत्मविश्वास गमावलेली होतात. एकीकडे त्यांना शारीरिक हालचाल करायची इच्छा असते, पण त्रासामुळे ते खेळांपासून दूर राहतात – आणि हीच गोष्ट त्यांच्या नैसर्गिक वाढीला आणि मानसिक संतुलनाला अडथळा ठरते.
खेळ, धावपळ, मैत्री, आणि मुक्त संवाद ही बालवयातील मूलभूत गरजा असतात. पण जेव्हा एखादं मूल सतत थकल्यासारखं राहतं, पाठीचा, मानेचा त्रास सहन करत राहतं, तेव्हा ते नकळत इतरांपासून अलिप्त होऊ लागतं. शाळेत गप्पांमध्ये भाग घेत नाही, मैदानी खेळ टाळतं, आणि हळूहळू ते स्वतःभोवती एक वेदनेचं कवच उभारू लागतं – जिथे कोणी शिरकाव करु शकत नाही.
या वेदनांमुळे एक मनोवृत्ती निर्माण होते – “मी कमी क्षमतेचा आहे”, “माझं शरीरच साथ देत नाही”, “इतरांइतकी मजा मला करता येत नाही.” आणि ही नकारात्मक भावना मुलाच्या व्यक्तिमत्त्वाचा भाग बनते. अशा अवस्थेत, मुलाचं सामाजिक वर्तनही बदलतं – संवाद कमी होतो, हसणं कमी होतं, आणि त्यांचं अस्तित्व जणू स्वतःलाच बोझ वाटायला लागतं.
याशिवाय, सतत हालचाली कमी झाल्यामुळे लठ्ठपणा, आळसपणा, आणि झोपेच्या वेळेचा बिघाड हे सर्व दुष्परिणाम दिसू लागतात. थकवा आणि दुर्बलता यामुळे शैक्षणिक प्रगतीवरही परिणाम होतो. ही अवस्था लवकर लक्षात न घेतल्यास, ती किशोरावस्थेतील नैराश्य, एकलकोंडेपणा, आणि मानसिक आजारांमध्ये बदलू शकते.
त्यामुळे पालकांनी फक्त शारीरिक त्रासावर नव्हे, तर मुलाच्या वागण्यात, बोलण्यात आणि रोजच्या सवयींमध्ये येणाऱ्या सूक्ष्म बदलांवरही लक्ष ठेवणं गरजेचं आहे. त्यांना वेळ देणं, संवाद साधणं, त्यांना हलकं फील होईल अशा सवयी वाढवणं, आणि मुख्य म्हणजे त्यांचे शारीरिक हाल कमी करण्यासाठी तात्काळ उपाय करणे — ही खरी काळाची गरज आहे.
बालपण हे फुलपाखरासारखं असतं – हलकं, सुंदर आणि मोकळं. पण जर तेच फुलपाखरू सततच्या वेदनांमध्ये अडकून पंख मिटून बसलं, तर त्या आयुष्याची भरारी कधीच घेतली जात नाही. म्हणूनच, आपल्या मुलांच्या वेदनांना फक्त ‘वाटतंय’ म्हणून दुर्लक्ष न करता, त्यामागच्या खोल मानसिकतेचा शोध घेणं – हे प्रत्येक पालकाचं कर्तव्य आहे.
पालक आणि शिक्षकांनी घ्यावयाची काळजी – एकत्रित प्रयत्नांनी आरोग्यदायी बालपण
लहान वयात पाठीच्या मणक्याचे विकार, मोबाईलचा अतिवापर आणि जड बॅगमुळे उद्भवणाऱ्या आरोग्य समस्यांचं मूळ खोलवर आहे – ते म्हणजे बदललेली जीवनशैली आणि शिक्षणपद्धती. ही परिस्थिती केवळ आरोग्यच नव्हे, तर एक सामाजिक जबाबदारीचा विषय आहे, ज्यासाठी पालक, शिक्षक आणि शाळा प्रशासन यांनी एकत्रित आणि सजग भूमिका घेतली पाहिजे.
सर्वात आधी पालकांनी मुलांच्या मोबाईल वापराच्या सवयींवर बारीक लक्ष देणं गरजेचं आहे. लहान वयात मोबाइल मुलांच्या हातात देताना केवळ “गप्प राहण्यासाठी” किंवा “ऑनलाइन अभ्यासासाठी” दिला जातो, पण यामुळे होणाऱ्या शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक दुष्परिणामांचा फारसा विचार केला जात नाही. त्यामुळे, पालकांनी मोबाईल वापरण्याचा ठराविक कालावधी ठरवणं, दर अर्ध्या तासाने ब्रेक घेण्याचं प्रशिक्षण देणं, आणि मोबाइल डोळ्याच्या समोर ठेवण्याची सवय लावणं हे प्राथमिक पाऊल ठरतं.
बॅगच्या बाबतीत, पालकांनी मुलांच्या दप्तरात दररोज कोणत्या गोष्टी खरोखर गरजेच्या आहेत हे बघणं आवश्यक आहे. हलकी, दोन्ही खांद्यावर समान पद्धतीने अडकवणारी बॅग, योग्य उंचीवर असणारी आणि पाठीला लागून बसणारी निवडणं — यामुळे मणक्यावरचा ताण लक्षणीयरित्या कमी होतो. पालकांनी बॅगचं वजन आठवड्यातून एकदा तरी तपासणं, आणि शाळेसोबत संवाद साधून मुलांना अनावश्यक पुस्तकं शाळेतच ठेवण्याची व्यवस्था मागणं — ही काळाची गरज आहे.
याशिवाय, दररोज किमान ३० मिनिटं खेळ, योगा किंवा स्ट्रेचिंगला प्रोत्साहन देणं, हे केवळ शारीरिकच नव्हे तर मानसिक आरोग्यासाठीही आवश्यक आहे. पालकांनी मुलांसोबत व्यायाम करावा, outdoor activity मध्ये सहभाग घ्यावा, आणि तंत्रज्ञानापेक्षा संवादाला महत्त्व द्यावं — हे मुलांच्या विकासासाठी अमूल्य आहे.
शिक्षक आणि शाळा प्रशासनाने देखील या दिशेने सक्रिय भूमिका बजावणं गरजेचं आहे. शाळांमध्ये मुलांच्या पोस्चरकडे लक्ष देणं, बॅगचं वजन वेळोवेळी तपासणं, आणि व्यायामाच्या, योगाच्या तासांना तितकंच महत्त्व देणं — हे या समस्येवरचा खरा शालेय उपाय आहे. शाळांनी “बॅग फ्री डे”, “डिजिटल डिटॉक्स डे”, आणि “पोस्चर अवेअरनेस सत्रं” यासारखे उपक्रम राबवले, तर मुलांना त्यांच्या आरोग्याची जाणीव होईल.
थोडक्यात, शारीरिक वेदना आणि मानसिक तणाव यातून मुलांना मुक्त करायचं असेल, तर आपल्यालाच सुरुवात करावी लागेल. केवळ आरोग्यविषयक सल्ले न देता, त्यांचे कृतीशील उदाहरण बनणं — हेच खऱ्या अर्थाने बालकांच्या उज्ज्वल भविष्याच्या दिशेने टाकलेलं पाऊल ठरेल.
वैद्यकीय उपाय आणि सल्ला – त्रास नको तर तत्काळ कृती हवी
मुलांच्या पाठीच्या मणक्याशी संबंधित समस्या जर वेळेत ओळखून त्यावर योग्य उपचार न केले, तर त्या पुढे जाऊन कंबरदुखी, श्वास घेण्यास अडचण, हात-पाय सुन्न होणे किंवा हाडांमध्ये कायमस्वरूपी बिघाड यासारख्या गंभीर अवस्थांमध्ये रूपांतर होऊ शकतात. त्यामुळे पालकांनी ‘हे तर लहानसहान दुखणं आहे’ असं समजून दुर्लक्ष न करता, लक्षणं दिसताच ताबडतोब तज्ज्ञ वैद्यकीय सल्ला घेणं अत्यावश्यक आहे.
जर मुलांना सतत मानदुखी, पाठदुखी, अंग सटसट सुन्न होणं, थकवा जाणवणं, खेळामध्ये रस न वाटणं किंवा अभ्यासात लक्ष न लागणं हे लक्षणं दिसत असतील, तर त्यांची मूलभूत कारणं शारीरिक असू शकतात. अशावेळी, फिजिओथेरपिस्ट किंवा ऑर्थोपेडिक डॉक्टर यांचं मार्गदर्शन घेणं महत्त्वाचं ठरतं. फिजिओथेरपीमधील पोस्चर करेक्शन, स्ट्रेचिंग व्यायाम, आणि मसल रिलॅक्सिंग थेरपीजमुळे वेदना कमी होतात आणि पुनरावृत्ती रोखता येते.
दुसरीकडे, नैसर्गिक आणि पारंपरिक उपायही तेवढेच उपयुक्त ठरतात. आयुर्वेदात वर्णन केलेल्या पंचकर्म उपचारांपैकी ‘कटिबस्ती’ (कंबरेवर उष्ण औषधी तेल ठेवून केली जाणारी प्रक्रिया) आणि ‘ग्रीवाबस्ती’ (मानेसाठी केली जाणारी प्रक्रिया) या थेट स्नायूंवर आणि हाडांवर कार्य करून वेदना कमी करतात आणि उष्णता, रक्तप्रवाह सुधारतात. तसेच हलक्या हाताने आयुर्वेदिक तेलांनी केलेला बालमसाज हा फक्त शरीरासाठीच नाही तर मनाच्या विश्रांतीसाठीही अत्यंत उपयुक्त ठरतो.
शिवाय, योगाभ्यास ही संपूर्ण आरोग्यव्यवस्थेसाठी अमृतासमान ठरणारी प्रक्रिया आहे. मुलांना ‘भुजंगासन’, ‘मरकतासन’, ‘शशकासन’ यासारखी सहज, सुरक्षित आणि मणक्याला बळकटी देणारी आसने शिकवली, तर ती केवळ उपचार न राहता त्यांच्या दिनचर्येचा आरोग्यदायी भाग होऊ शकते.
या सगळ्याबरोबर, स्क्रीन टाइम कमी करणं, आणि शारीरिक हालचाली वाढवणं हे सर्वात प्रभावी, सर्वात सोपे आणि कोणत्याही खर्चाविना करता येणारे उपाय आहेत. दररोज किमान एक तास मुक्त खेळ, धावपळ, सायकलिंग किंवा योगा – यामुळे मणक्याच्या आरोग्याची आणि संपूर्ण वाढीची खात्री मिळते.
थोडक्यात, प्रत्येक लक्षण ही एक संधी आहे — वेळेत लक्ष दिल्यास उपचार सोपे असतात, आणि दुर्लक्ष केल्यास तेच लक्षण गंभीर समस्या बनतं. म्हणून, मुलांचं आरोग्य राखण्यासाठी आधुनिक वैद्यक, पारंपरिक उपचार आणि जीवनशैलीत बदल – या त्रिसूत्रीचा अवलंब करणे हेच सुजाण पालकत्वाचं खऱ्या अर्थानं प्रतीक आहे.
निष्कर्ष:
आपण पालक म्हणून मुलांना उत्तम शिक्षण, चांगली शाळा, आधुनिक तंत्रज्ञान आणि भविष्यासाठी लागणारी सर्व साधनं देण्याचा प्रयत्न करतो, पण या प्रयत्नांमध्ये आपण नकळत त्यांच्या शरीरावर अनावश्यक ओझं टाकत आहोत — ते म्हणजे जड शालेय बॅग्स आणि सततचा मोबाईल वापर. हे ओझं फक्त भौतिक नसून, मानसिक, सामाजिक आणि शारीरिक आरोग्यावर दीर्घकालीन परिणाम करणारे आहे. मोबाईलमुळे झुकलेली मान, जड बॅगमुळे वाकलेली पाठ, आणि या साऱ्या वेदनांमुळे संकुचित झालेलं बालपण — या गोष्टी भविष्याच्या सुंदर स्वप्नांना साकार करण्याऐवजी त्यांना कमकुवत करत आहेत.
शिक्षणासोबत निरोगी शरीर, सशक्त मन आणि मुक्त हालचाली हे तितकंच आवश्यक आहेत. मोबाईलचा मर्यादित व शिस्तबद्ध वापर, बॅगचं योग्य नियोजन, दररोजचा शारीरिक व्यायाम आणि खेळ यामुळे मुलांच्या मणक्याला मजबुती मिळेल, मन अधिक संतुलित राहील आणि त्यांचं सामाजिक वर्तनही अधिक सकारात्मक बनेल. पालकांनी मुलांबाबत अधिक सजग होणं, शिक्षकांनी त्यांच्या दैनंदिन सवयींवर लक्ष ठेवणं आणि आरोग्यदृष्टीने योग्य मार्गदर्शन करणं — हे या संकटावर उपाय करण्याचं महत्त्वाचं पाऊल ठरू शकतं.
शरीर हा आत्म्याचा मंदिर असतो, आणि लहान वयातच या मंदिराची नीव डळमळीत झाली, तर कितीही तेजस्वी दिवे लावले, तरी प्रकाश अपुरा वाटतो. म्हणूनच, शिक्षण देताना त्यांचं शरीर आणि मन मजबूत ठेवण्याचं भान आपण आजच पाळायला हवं. कारण जर आपण आज जागे झालो, तर उद्याचं संकट टाळणं सहज शक्य आहे. निरोगी शरीर, प्रगल्भ मन हेच आपल्या मुलांच्या स्वप्नांना खऱ्या अर्थाने पंख देतील.
महत्त्वाचे प्रश्न व उत्तरे (FAQs):
- लहान वयात मणक्याचे विकार का वाढत आहेत?
मोबाईलचा जास्त वापर, जड बॅग्स, आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे लहान वयात मणक्यावर ताण येतो, ज्यामुळे विकार वाढतात. - मोबाईलचा वापर पाठीसाठी किती घातक आहे?
मोबाईल वापरताना मान झुकल्याने मणक्यावर ताण येतो. हे दीर्घकालीन त्रासाचे कारण ठरू शकते. - ‘टेक नेक सिंड्रोम’ म्हणजे काय?
मोबाईल वापरताना सतत मान झुकल्याने होणारी स्थिती. यात मानेत, खांद्यांत वेदना निर्माण होतात. - बॅगचं योग्य वजन किती असावं?
मुलांच्या शरीरवजनाच्या १०–१५% पेक्षा अधिक नसावं. - बॅग कशी वाहावी लागते?
दोन्ही खांद्यांवर समान वजनात, बॅग पाठीलगत, आणि उंची योग्य असावी. - पाठीच्या वेदनांमध्ये कोणती लक्षणं असतात?
सतत पाठदुखी, मान दुखणे, थकवा, वेदनांमुळे चिडचिड होणे, शरीराच्या हालचालींमध्ये अडथळा येणे. - पाठीचे विकार कायमस्वरूपी होतात का?
वेळेत लक्ष दिलं नाही तर काही त्रास कायमस्वरूपी होऊ शकतात. - मोबाईलचा वापर मर्यादित कसा करावा?
स्क्रीन टाइम ठरवून द्यावा, ब्रेक्स घ्यावे, आणि शारीरिक क्रियाकलापांसोबत संतुलन ठेवावे. - कोणते योगासने उपयोगी ठरतात?
भुजंगासन, मकरासन, अर्धशिशासन, बालासन, वज्रासन – यामुळे पाठ व मान मजबूत होतात. - शाळेत शिक्षक काय लक्षात घ्यायला हवंच?
मुलांच्या बॅगचे वजन, पोस्चर, आणि नियमित स्ट्रेचिंगचा समावेश. - फिजिओथेरपी उपयोगी ठरते का?
हो, विशिष्ट व्यायाम व थेरपीमुळे मणक्याचा ताण कमी होतो. - आयुर्वेदात काय उपाय आहेत?
ग्रीवाबस्ती, कटिबस्ती, अभ्यंग, स्वेदन – हे उपाय मणक्याचे आरोग्य सुधारतात. - मुलं खेळत नाहीत तर काय करावं?
पालकांनी त्यांना मैदानी खेळांसाठी प्रोत्साहित करावं, एकत्र खेळावे, स्क्रीन ऐवजी अ‍ॅक्टिव्हिटी द्यावी. - पाठदुखी गंभीर वाटल्यास डॉक्टर कधी गाठावा?
दिवसेंदिवस वाढणारी वेदना, सुन्नता, हालचालींमध्ये त्रास – यावर डॉक्टरांचा सल्ला आवश्यक. - हे विकार रोखण्यासाठी घरात काय बदल करता येतील?
योग्य खुर्च्या, टेबल, मोबाईल होल्डर, स्क्रीन टाइम कंट्रोल, आणि दररोजचा हलका व्यायाम.
