इलेक्ट्रॉनिक सिगारेट्स किती सुरक्षित? नवीन संशोधनाचा आढावा

सूचना: हा लेख फक्त माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही आरोग्य समस्येसाठी प्रथम आपल्या चिकित्सकाशी सल्लामसलत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे

इलेक्ट्रॉनिक सिगारेट्स, ज्यांना सामान्यतः ‘वेप’ किंवा ‘ई-सिगारेट्स’ म्हणतात, तंबाखू धूम्रपानाचा पर्याय म्हणून लोकप्रिय झाले आहेत. पारंपरिक सिगारेट्समधील हानिकारक रसायनांपासून मुक्त होण्याच्या उद्देशाने ई-सिगारेट्स विकसित केल्या गेल्या असल्या तरी, त्या पूर्णपणे सुरक्षित आहेत का, यावर अद्याप शास्त्रज्ञांमध्ये मतभेद आहेत. नवीन संशोधनानुसार, ई-सिगारेट्स पारंपरिक धूम्रपानाच्या तुलनेत कमी हानिकारक असू शकतात, परंतु त्यांचे दीर्घकालीन परिणाम अद्याप पूर्णपणे स्पष्ट नाहीत. ई-सिगारेट्समध्ये निकोटीन, प्रोपिलीन ग्लायकोल, वनस्पती ग्लीसरिन आणि फ्लेवरिंग एजंट्स असतात, जे वेपनिंग प्रक्रियेदरम्यान एरोसोलमध्ये बदलले जातात आणि फुफ्फुसांमध्ये जातात. निकोटीन हे अत्यंत व्यसन लावणारे पदार्थ आहे आणि ते मेंदूच्या विकासावर प्रभाव टाकू शकते, विशेषतः तरुण वापरकर्त्यांमध्ये. अमेरिकन हार्ट असोसिएशनच्या अहवालानुसार, ई-सिगारेट्समधील निकोटीन रक्तदाब आणि हृदयाचे ठोके वाढवू शकते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका वाढतो.

संशोधनात असे दिसून आले आहे की वेपिंगमुळे फुफ्फुसांवर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. २०१९ मध्ये अमेरिका आणि काही युरोपीय देशांमध्ये ‘EVALI’ (E-cigarette or Vaping Product Use-Associated Lung Injury) नावाच्या फुफ्फुसाच्या आजाराची अनेक प्रकरणे समोर आली, ज्याला मुख्यतः ई-सिगारेट्सच्या वापरास जोडले गेले. फुफ्फुसांच्या पेशींवर दुष्परिणाम होऊ शकतात, ज्यामुळे दीर्घकालीन श्वसनसंस्थेचे आजार होण्याची शक्यता आहे. काही ई-सिगारेट फ्लेवर्समध्ये डायसेटाइल नावाचा घटक असतो, जो ‘पॉपकॉर्न लंग’ नावाच्या आजाराशी संबंधित आहे, ज्यामुळे फुफ्फुसांमध्ये जळजळ होते. ताज्या संशोधनानुसार, ई-सिगारेट्समुळे मुक्त मूलद्रव्ये (Free Radicals) तयार होतात, जे शरीराच्या पेशींमध्ये ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस निर्माण करून हृदय आणि फुफ्फुसांवर नकारात्मक परिणाम करू शकतात.

तरुणांमध्ये ई-सिगारेट्सचा वापर वेगाने वाढत आहे, कारण त्या पारंपरिक सिगारेट्सपेक्षा ‘सुरक्षित’ समजल्या जातात, परंतु त्यांच्या व्यसनाधीनतेचा धोका अधिक आहे. यूएस सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेन्शन (CDC) च्या अहवालानुसार, ई-सिगारेट वापरणाऱ्या किशोरवयीन मुलांमध्ये भविष्यात पारंपरिक सिगारेट किंवा इतर तंबाखूजन्य पदार्थ वापरण्याची शक्यता जास्त असते. याशिवाय, ई-सिगारेट्समधील रसायने तोंडाच्या आरोग्यावर परिणाम करून हिरड्यांच्या समस्या, दातांचे नुकसान आणि खराब श्वासास कारणीभूत ठरू शकतात.

नवीन संशोधनाचे निष्कर्ष:

1. वेपिंगचा फुफ्फुसांवर परिणाम: ई-सिगारेट्सचा प्रदीर्घ वापर फुफ्फुसांच्या आरोग्यास धोका निर्माण करू शकतो.
2. हृदयविकाराचा धोका: निकोटीनमुळे रक्तदाब वाढू शकतो आणि हृदयविकाराचा धोका निर्माण होतो.
3. तरुणांमध्ये व्यसनाधीनता: वेपिंगमुळे किशोरवयीन तरुणांना निकोटीनचे व्यसन लागू शकते.
4. ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस आणि जळजळ: ई-सिगारेट्समुळे शरीरात हानिकारक मुक्त मूलद्रव्ये तयार होतात.
5. तोंडाच्या आरोग्यावर परिणाम: हिरड्या कमजोर होणे, दातांवर परिणाम आणि खराब श्वास यास कारणीभूत ठरू शकते.

ई-सिगारेट्सचा वापर टाळण्यासाठी उपाय:

• धूम्रपान सोडण्यासाठी वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झालेले पर्याय निवडा, जसे की निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी (NRT) किंवा सल्लामसलत.
• किशोरवयीन आणि तरुणांनी ई-सिगारेट्सपासून दूर राहावे, कारण ते भविष्यातील तंबाखू सेवनाचा मार्ग मोकळा करू शकते.
• ई-सिगारेट वापरणाऱ्या व्यक्तींनी वैद्यकीय तपासणी करून संभाव्य आरोग्यधोके ओळखावेत.
• शासनाने ई-सिगारेट्सच्या जाहिराती आणि विक्रीवर कठोर नियंत्रण आणावे, विशेषतः तरुणांना आकर्षित करणाऱ्या फ्लेवर्सवर बंदी आणणे आवश्यक आहे.

FAQs:

1. ई-सिगारेट्स पारंपरिक सिगारेट्सपेक्षा सुरक्षित आहेत का?
   • काही प्रमाणात कमी हानिकारक असल्या तरी, त्यांचे दीर्घकालीन परिणाम अजूनही स्पष्ट झालेले नाहीत.
2. ई-सिगारेट्समध्ये कोणते घटक असतात?
   • निकोटीन, प्रोपिलीन ग्लायकोल, वनस्पती ग्लीसरिन आणि फ्लेवरिंग एजंट्स.
3. वेपिंगमुळे फुफ्फुसांचे नुकसान होऊ शकते का?
   • होय, वेपिंगमुळे फुफ्फुसांमध्ये दाह होऊ शकतो आणि गंभीर आजार उद्भवू शकतात.
4. ई-सिगारेट्स व्यसन लावू शकतात का?
   • होय, त्यातील निकोटीनमुळे तीव्र व्यसनाधीनता येऊ शकते.
5. ई-सिगारेट्समुळे हृदयविकाराचा धोका वाढतो का?
   • होय, कारण निकोटीन रक्तदाब वाढवते आणि हृदयावर ताण आणते.
6. वेपिंग तरुणांसाठी का घातक आहे?
   • कारण ते मेंदूच्या विकासावर परिणाम करू शकते आणि व्यसनाधीनता वाढवते.
7. वेपिंगमुळे कर्करोगाचा धोका असतो का?
   • अजून पुरेशी माहिती उपलब्ध नाही, परंतु त्यातील काही रसायने कर्करोगकारक असू शकतात.
8. EVALI म्हणजे काय?
   • ‘E-cigarette or Vaping Product Use-Associated Lung Injury’ हा फुफ्फुसांचा गंभीर आजार आहे.
9. वेपिंग बंद करण्यासाठी कोणते उपाय आहेत?
   • निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी, मानसोपचार आणि धूम्रपान सोडण्याचे कार्यक्रम.
10. ई-सिगारेट्समधील फ्लेवर्स धोकादायक आहेत का?

• काही फ्लेवर्समध्ये हानिकारक घटक असू शकतात, जे फुफ्फुसांवर परिणाम करतात.

1. वेपिंगमुळे तोंडाच्या आरोग्यावर परिणाम होतो का?

• होय, हिरड्या कमजोर होणे आणि दातांचे नुकसान होऊ शकते.

1. वेपिंगमुळे कोणत्या श्वसनसमस्या उद्भवू शकतात?

• खोकला, दम लागणे आणि श्वास घेण्यास त्रास.

1. ई-सिगारेट्सचा प्रभाव किती काळ टिकतो?

• निकोटीनच्या प्रमाणावर अवलंबून असते, परंतु व्यसन दीर्घकाल टिकू शकते.

1. ई-सिगारेट्सवर कायदेशीर निर्बंध आहेत का?

• काही देशांमध्ये यावर बंदी आहे, तर काहींमध्ये नियंत्रित विक्री आहे.

1. ई-सिगारेट्स पूर्णपणे सुरक्षित आहेत का?

• नाही, त्या तुलनेने कमी हानिकारक असल्या तरी सुरक्षित मानल्या जात नाहीत.